در شرایطی که اقتصاد ایران با فشار تحریم‌های بین‌المللی، ناترازی زیرساختی و رقابت فشرده در مسیرهای ترانزیتی منطقهای روبه روست، صنعت لجستیک و حمل و نقل به عنوان یکی از موتورهای محرک تجارت کشور، نیازمند بازنگری جدی در مدل‌ها ساختارها و شیوه تعامل دولت و بخش خصوصی است.
رضا ایلاتی مدیر عامل هلدینگ پایا ترابر سینا، که از بازیگران مهم لجستیکی کشور در حوزه های بندری، دریایی، ریلی و جاده ای به شمار می‌رود، در گفت وگویی اختصاصی با ترابران آنلاین، تصویری واقع گرایانه اما آینده‌نگر از وضعیت فعلی ترانزیت، حمل و نقل ترکیبی و زیرساخت‌های لجستیکی کشور ارائه داد. از چالش‌های تحریم گرفته تا ناکارآمدی ساختارهای گمرکی و فرسودگی ناوگان؛ این موارد موضوعاتی هستند که ایلاتی با صراحت و بر مبنای تجربه عملی به آنها پرداخت. در عین حال، او با تاکید بر مزیت‌های چابهار، برنامه‌های هوشمندسازی، توسعه ناوگان و ایجاد ساختارهای جدید، بر ضرورت اصلاحات بنیادین برای عبور از وضعیت فعلی تاکید کرد.
این گفت وگو تحلیلی است از مسائل و گلوگاه‌های فعلی حمل و نقل کشور و نمایشگر نقشه‌ای برای مسیری که می‌تواند ایران را به جایگاه شایسته‌‌اش در زنجیره تأمین منطقهای بازگرداند.
تهدید تحریم‌ها، فشار بر کشتیرانی و بیمه‌های بین‌المللی
رضا ایلاتی مدیر عامل پایا ترابر سینا، در ابتدای گفتگو تاکید کرد که صنعت حمل و نقل دریایی همواره جزو نخستین و آسیب‌پذیرترین بخش‌ها در برابر تحریم‌ها بوده است. او گفت «در مکانیسم ماشه، تحریم‌های سازمان ملل به صورت مشخص فعالیت‌های حمل و نقلی را هدف می‌گیرند؛ این یعنی محدود کردن حرکت کشتی‌ها، بازرسی‌های متعدد و حتی توقف ناگهانی آنها در مسیر؛ و این شرایطی است که عبور از آن نیاز به خلاقیت و تمرکز بر حل مساله دارد».
ایلاتی درباره بیمه‌های بین‌المللی افزود: «با وجود محدودیت‌های موجود، بازگشت تحریم‌ها شدت بیشتری به این محدودیت‌ها می‌دهد. به ویژه در بخش حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت و بیمه‌های حمل و نقل بین‌المللی که این موضوع فرآیندها را پیچیده‌تر و هزینه‌ها را بالاتر می‌برد».
اما آیا چابهار می‌تواند ناجی حمل و نقل دریایی ایران باشد؟
ایلاتی پاسخ داد: «چابهار همیشه به عنوان یک گزینه استراتژیک مطرح بوده و حالا اهمیت آن بیشتر از گذشته است. اگر کشتی‌ها کمتر به بنادر خلیج فارس بروند، چابهار می‌تواند نقطه ورود و خروج کالا باشد».
او با اشاره به چالش‌های این بندر گفت: اتصال ریلی چابهار هنوز برقرار نشده، زیر ساخت‌های جاده‌ای کافی نیست و فاصله آن با مراکز تولید و مصرف زیاد است. در خصوص توسعه پسکرانه چابهار هم باید همت بیشتری از آنچه پیش از این بوده مصروف شود».
تلاش ها برای تسهیل فرایندها و کاهش بروکراسی
به گفته ایلاتی، کندی فرایندهای گمرکی از دیگر مشکلات چابهار به شمار می‌آید؛ به علت اجرا نشدن «پنجره واحد تجارت فرامرزی»، متصدی ترانزیت مجبور است برای تکمیل فرآیندها و بروکراسی کالای ترانزیت، چند روز بین اداره‌های مختلف رفت و آمد و داشته باشد تا در نهایت کالا از بندر خارج شده و ترانزیت در مسیر جاده‌ای ادامه یابد.
راهکار پیشنهادی مدیر عامل هلدینگ پایا ترابر سینا این است که یک سالن ترانزیت یکپارچه راه‌اندازی شود؛ او می‌گوید: «ما حتی پیشنهاد دادیم با هزینه خودمان ساختمانی را در محدوده بندر بازسازی و تجهیز کنیم و تمام نهادهای مرتبط را آنجا مستقر و متمرکز کنیم تا فرآیندهای مرتبط با ترانزیت کالا، ظرف چند ساعت و در یک مکان واحد انجام شود. این اقدام نه برای کسب در آمد، بلکه ماموریتی ملی برای توسعه و تسهیل ترانزیت در آن بندر است که به شدت توسط هلدینگ پایا ترابر پیگیری می‌شود.
چابهار نقطه امید در دشواری‌ها
ایلاتی در ادامه گفت: چابهار امروز مسیر توسعه را آرام آرام در پیش گرفته است که می‌توان این شرایط را فرصتی برای بلوغ را بیشتر دانست. ما هم باید مراقب باشیم که این فرصت را از دست ندهیم. چابهار نقطه حیاتی تحول در آینده صنعت لجستیک کشور خواهد بود؛ تا حدی که پیش بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور، چابهار رقیب سایر بنادر و حتی بندرعباس شود.
حمل و نقل ریلی، نیاز استراتژیک و فرصت‌هایی بزرگ
پایا ترابر با تملک و بهره‌برداری از حدود یک هزار واگن، یکی از بازیگران حمل و نقل ریلی کشور است. ایلاتی در این زمینه می‌گوید: «ما در حمل و نقل ریلی، از طریق در اختیار داشتن واگن‌های مخزن‌دار و لبه بلند، خدماتی کارآمد را ارایه می کنیم؛ هر چند در این زمینه با مسایل و چالش‌هایی مواجه هستیم.
پایا ترابر برای حل مشکلات موجود، تشکیل کنسرسیوم با صنایع بزرگ را پیشنهاد داده است؛ ایلاتی در این زمینه می‌گوید: «فولاد، سیمان و دیگر صنایع برای حمل بهتراست از ریل استفاده کنند تا توجیه اقتصادی داشته باشد. بدون مشارکت صنایع بزرگ، صنعت حمل و نقل ریلی توسعه نمی باید. ما در حال مذاکره با برخی صنایع بزرگ برای راه‌اندازی قطارهای کامل هستیم».
حمل و نقل جاده‌ای؛ ناوگان فرسوده و برنامه نوسازی
ایلاتی در بخش دیگری از این گفت و گو تاکید کرد که یکی از نقاط مورد توجه هلدینگ در حال حاضر حمل و نقل جاده‌ای است؛ چرا که بیشترین بار داخلی از این مسیر جابجا می‌شود؛ او اضافه کرد: «جاده مزایای خاص خود را دارد؛ مسیر مستقیم از مبدا به مقصد، نبود محدودیت‌های ریلی و سوخت ارزان؛ اما یکی از مهمترین مسایل، حاشیه سود پایین این صنعت است؛ حاشیه سود ۲۰ درصدی حمل و نقل جاده‌ای باعث می‌شود تامین مالی – که عموما بالای ۴۰ درصد هزینه دارد – اقتصادی نباشد».
راهکار پایا ترابر در زمینه نوسازی ناوگان شرکت جاده‌ای خود، استفاده از ظرفیت مولدسازی است؛ ایلاتی در این زمینه می‌گوید: «بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، چند ملک با ارزش بنیاد مستضعفان به این منظور واگذار خواهد شد و ما‌به‌ازای آن، کشنده‌های نو برای شرکت ترابری بین‌الملل تهران (تی.بی.تی) تامین خواهیم کرد».
هوشمندسازی؛ از اپلیکیشن تا تخصیص بار دقیق
هلدینگ پایا ترابر سینا، در شرکت جاده‌ای خود علاوه بر نوسازی ناوگان، بر هوشمندسازی حمل و نقل جاده‌ای نیز تمرکز دارد. ایلاتی در این باره توضیح داد: «در این زمینه همکاری خود را با یک اپلیکیشن تخصیصِ بار آغاز کرده‌ایم و مقرر شده است که در گام نخست همه شرکت‌های زیر مجموعه بنیاد مستضعفان از این بستر ارسال بار استفاده کنند؛ این برنامه ابتدا به صورت آزمایشی در شرکت پاک و فولاد کاوه جنوب کیش آغاز خواهد شد و پس از آن، همکاری خود را با شرکت‌های بهران زمزم و بهنوش ادامه خواهد داد و سپس حمل و نقل بار سایر شرکت‌های بنیادی را انجام خواهد داد.
حادثه بندر شهید رجایی رسیدگی فوری، بازسازی سریع
ایلاتی در خصوص حادثه‌ای که در یکی از ترمینال‌های بندر شهید رجایی رخ داد نیز گفت: ما با اینکه تقصیر مستقیمی متوجه ما نبود، مسئولانه عمل کردیم. هزینه‌ها را بدون محدودیت پرداخت کردیم و با دستگاه قضایی نیز همکاری کامل داشتیم. حتی با وجود تاخیر پرداخت از سوی برخی بیمه‌گرها، محوطه اختصاصی به سرعت بازسازی شد و تجهیزات در حال جایگزین شدن هستند و عملیات در این ترمینال از آبان‌ماه سال جاری آغاز شده است.